لقد تم إجراء إصلاحات تعليمية مختلفة في موريتانيا منذ عام 1960 ، (1959 و 1967 و 1973 و 1979 و 1984 و 1999) ، وكلها في الأساس سياسية و / أو أيديولوجية، وتم تطويرها تحت ضغط أوضاع متأزمة، ولم يأخذ أي من هذه الإصلاحات في الاعتبار الطابع التعددي لثقافية البلد ، ولم يلب أي منها مطالب الاستقلال والتنمية والديمقراطية ، ناهيك عن تطلعات السكان بمجملها، ولم تحظ هذه الإصلاحات قط بتقييم موضوعي. وقد أدت - من بين عواقب أخرى - إلى تهميش واضح للأطفال الذين ليست اللغة العربية لغتهم الأم.
من المهم هنا التأكيد على أن موريتانيا عرفت في الفترة من 1979 إلى 1989 ، تجربة ناجحة في تعليم جميع اللغات الوطنية العربية والبولارية والسوننكية والولفية لأطفال المجموعات الموريتانية المختلفة، ففي عام 1979 سعت موريتانيا إلى إدخال إصلاح تعليمي قائم على اللغات الوطنية في أفق سنة 1985، وأنشأت الحكومة الموريتانية لذلك الغرض معهدًا للغات الوطنية مهمته إجراء التجارب على مدى ست سنوات للغات البولارية والسوننكية والولفية كوسيلة تعليمية في جميع مستويات المرحلة الأساسية وفي برامج محو الأمية. وفي نهاية الفترة التجريبية التي دامت ست سنوات ، حقق معهد اللغات الوطنية عملاً رائعًا. وعلى الرغم من التقييم الإيجابي لإنجازاته من قبل الدوائر المختصة في وزارة التعليم الأساسي والثانوي والمكتب الإقليمي للتعليم في إفريقيا (بريدا/اليونسكو) فقد تم إلغاء تعميم هذه التجربة والإصلاح المتوقع في عام 1989 بسبب الاتجاهات الجديدة للسلطة. لقد كان في إمكان هذه التجربة الناجحة التي أوقفتها الحكومة دون مبرر موضوعي أن تمثل أساسا لمشروع اندماج وطني قابل للتطبيق من أجل وحدة وطنية قوية ودائمة.
واليوم وفي ضوء هذه العوامل المختلفة بدءا بدستور البلاد ونتائج المعهد السابق للغات الوطنية والنصوص والنظم الدولية التي صادقت عليها موريتانيا (الإعلان العالمي لحقوق الإنسان والميثاق الأفريقي لحقوق الإنسان والشعوب ، إلخ) والتي تلزمها بحماية وتعزيز التنوع الثقافي وحق كل مواطن في الازدهار بلغته وثقافته ، فإن التدابير الأساسية التالية مطلوبة:
- إضفاء الطابع الرسمي على جميع لغاتنا الوطنية بهدف جعلها لغات للتعليم والإدارة والتواصل والاقتصاد والنهوض الاجتماعي، في كلمة واحدة تمكينها من دخول جميع مجالات الحياة الوطنية.
- إعادة الإدماج الفوري للغات البولارية والسوننكية والولفية في نظام التعليم، نظام تعليمي يضمن تكافؤ الفرص لجميع أبناء الوطن ويقوم على احترام الحقوق اللغوية والثقافية للمجموعات الوطنية.
نواكشوط ، 18/08/2021
الجمعيات الثقافية الوطنية الموقعة
----------------------------------------
BAYYINAANGO
Ngam laawɗingol e naattingol timmungol ɗemɗe ngenndiije nder tippudi nehdi e jaŋde Muritani
Tuggi 1960 faade hannde, mbayliigaaji jaŋde keewɗi mbaɗaama he Muritani (1959, 1967, 1973, 1979, 1984 e 1999). Kañji kala ko ɗi mbayliigaaji politik e/walla miijooji, baɗaaɗi he nder ngonka iiñcuru. Hay heen mbayliigu ngootu teskaaki keewal pine leydi ndii, hay heen ngootu yahdaani e jojjanɗe ndimaagu, e ɓamtaare e demokaraasi, alaa ko haali jojjanɗe ɓesngu leydi ndii he kuuɓal mum. Ɗi meeɗaa ɓeteede ɓeto goonganteewo. Ine jeyaa e baɗte ɗii mbayliigaaji, joñgol ɓurtungol sukaaɓe ɓe ɗemngal mum en neeniwal wonaa Arab.
Ine foti teeŋtinen wonde, tuggi 1979 haa 1989, Muritani dañii humpito yuumtungo he nder janngingol sukaaɓe leƴƴi men he nder ɗemɗe ngenndiije leydi ndii fof, hono arab, pulaar, sooninke e wolof. Sibu, he hitaande 1979 laamu Muritani sosii Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije (DƊNG), ngam heblanaade ciynugol mbayliigu Tippudi Nehdi e Jaŋde (TNJ) tuugiingu he ɗemɗe ngenndiije, he hitaande 1985, ngu halfini ɗum hoolkisaade jannginirgol fannuuji he nder ɗemɗe pulaar, sooninke e wolof he denndaangal tolno jaŋde leslesre kam e jaŋde mawɓe, he nder daawal duuɓi jeegom. E nder ngalɗoon daawal duuɓi jeegom hoolkiso, DƊNG waɗii heen golle maantinɗe. Ɓetooji ɗi sarwisaaji Jaagordu Jaŋde Leslesre e Hakkundeere jogiiɗi oon hattan, kam e Biro Diiwaniijo wonande Nehdi e Jaŋde he Afrik (BREDA/UNESCO), mbaɗnoo ɗii fof e yuumtude, kuftodingol ngoo jarribo kam e mbayliigu cabbanoongu nguu niilnaa e hitaande 1989, sabu tiinde hesere nde laamu nguu ƴettunoo he oon sahaa. Ngoo jarribo yuumtungo ngo laamu nguu dartini ko aldaa e hujja laaɓtuɗo, ina waawnoo wonde ndaɗɗudi eɓɓaande naatnaatondiral ngenndi duumotoongal, ngam ngootaagu ngenndi tiiɗngu, duumotoongu.
E tuugnaade e geɗe keewɗe, gila e Doosgal leydi ndii, haa e njeñtudi golle Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije, kam e binndaaɗe e sariyaaji winndere ɗi Muritani siifi (Bayyinaango huuɓtodinngo jojjanɗe Aadee, Nanondiral Afrik wonannde Jojjanɗe Aadee e Ɓesnguuji ekn.), baɗɗinɗi he mum ndeenka e ƴellitgol keewal pine kam e hakke mo kala ɓiyleydi jogii ngam waawde feɗɗitaade nder ɗemngal mum e pinal mum, hannde, ɗee kuule gorwore garooje ine mbaɗɗii :
- Laawɗingol ɗemɗe men ngenndiije ɗee kala ngam waɗtude ɗe ɗemɗe jaŋde e njuɓɓudi laamu, ɗemɗe kumpital, faggudu e ɓamtaare renndo, e raɓɓiɗinaade, ɗemɗe kuutorteeɗe he nder denndaangal ceŋɗe nguurndam ngenndi ndii.
- Naattingol jooni jooni ɗemɗe pulaar, sooninke e wolof nder tippudi nehdi e jaŋde ; tawa ko tippudi nehdi e jaŋde ngaddotoondi potal fartaŋŋeeji wonande denndaangal ɓiɓɓe leydi ndii, tuugiindi kadi he ɗooftagol hakkeeji to bannge ɗemɗe e pinal leƴƴi leydi ndii kala.
Nuwaasoot, ñalnde 18/8/2021